राज्याभिषेक – महाराजांचा नाही तर रयतेचा.
(१) घोडखिंडीत “राज तुम्ही गडावर पोहोचून तोफेचा आवाज येत नाही तोवर हा बाजी एकही गनिमाला पुढे येऊ देणार न्हाई”. अशी फक्त ग्वाहीच नाही तर शरीरावर रक्ताच्या चिंधड्या उडाल्या असताना सुध्दा तोफेचा आवाज होईपर्यंत शत्रूला थांबणारा व आपल्या रक्ताने खिंड पावन करणारे बाजी प्रभू देशपांडे हे सुध्या आंतरराष्ट्रीय योद्ध्या होते.
(२) ५०००० च्या फौजेला तोंड द्यायला १५०० मावळे घेऊन गेलेला आणी पन्हाळा सुखरूप जिंकून आणणारा कोंडाजी फर्जंद हा देखील आंतरराष्ट्रीय योद्धाच होता.
(३) मासाहेबांचा आणी राजांच्या एका इच्छेवर मुलाच लग्न थांबवणारा व ‘आधी लगीन कोंढाण्याचे मग रायबाचे’ असं म्हणून मोहिमेवर जाणारा तानाजी त्यातलाच एक.
(४) बहादूर गडावर ३५००० च्या फौजेच्या तोंडातून एक कोटी नगद आणी अमाप खजिना उडविण्यासाठी फक्त ९००० मावळ्यांचा उपयोग करणारे हंबीरराव मोहिते हा पण त्यातलाच एक रत्न. असे अनेकानेक रत्न या स्वराज्यात होते. ज्यांनी स्वराज्यासाठी, संस्कृतीच्या विचारांसाठी जीवन समर्पित केले. आणी याचाच परिणाम स्वराज्यावर आक्रमण करतांना शत्रू महाराजांपेक्षा या इनामदार व कर्तव्यनिष्ठ सरदारांना / मावळ्यांना घाबरत असत. एवढं सगळं पाहिल्यावर वाटत की ६ जुन १६७४ रोजी झालेला राज्याभिषेक महाराजांचा होता कि मावळ्यांचा? कारण राज्याभिषेक हा रयतेच पोषण, रक्षण, सांभाळ करणाऱ्यांचा होतो. पण स्वराज्यात रक्षण तर महाराजांएवढच मावळेही रयतेची काळजी करत होते. आणी म्हणूनच कि काय राज्याभिषेकाच सिंहासन बनवतेवेळी महाराज जिजाऊंना म्हणाले “मासाहेब, सिंहासनच बनवायचं असेल तर इतके मोठे बनवा कि त्यावर आमच्या सगळ्या मावळ्यांना एकदाच बसता आले पाहिजे. अशाप्रकारे स्वतः महाराजांनी सुद्धा कधी स्वतःचा मोठेपणा केला नाही. ते शेवट पर्यंत सांगत राहिले कि हे राज्य रयतेचे आहे. इथला प्रत्येक व्यक्ती हा सिंहासनाचा अधिकारी आहे. प्रत्येक जण शिवाजी आहे. आणी त्याचाच पुरावा म्हणजे सिद्धी जौहरला भेटायला गेलेला शिवा काशीद. मग राज्य जर रयतेच असेल, प्रत्येक मावळ्याचे असेल, प्रत्येकाच्या परिश्रमाने जर आजचा दिवस दिसत असेल तर हा राज्याभिषेक स्वराज्याचं काम करणाऱ्या, स्वराज्यासाठी प्राण वेचणाऱ्या प्रत्येक मावळ्याचा आहे असं महाराज सांगायचे. कारण राज्याभिषेक म्हणजे फक्त राजमुकुट नव्हता. राज्याभिषेक म्हणजे राज्यातीलं प्रत्येकाचा अभिषेक, राज्यातील प्रत्येक जण स्वतंत्रपणे, अभिमानाने जगेल अशी परिस्थिती निर्माण करणं होय. महाराजांनी फक्त राजमुकुट परिधान करून सिंहासनावरून आदेश नाही सोडले. महाराजांनी आधी रयत सुखी केली. राज्यातील प्रत्येकाचा अभिषेक आधी केला आणी नंतर क्रिकेट मधला कॅप्टन जसा मॅच जिंकल्यावर ट्रॉफी घ्यायला जातो त्याप्रमाणे राजमुकुट परिधान केला.
स्वराज्यातील मावळे जर नसते तर कदाचित महाराजांना ती संधी भेटलीही नसती त्यांची शक्ती वाया गेली असती. तसेच आजही नेतृत्व करणारे अनेक शिवाजी आपल्यात आहेत. गरज आहे ती फक्त आपण स्वतः तानाजी, बाजी, येसाजी, कोंडाजी बनून त्यांच्या नेतृत्वाला चालना देण्याची व स्वराज्यनिर्मिती व रक्षणात हातभार लावण्याची. असे जर आपण करू शकलो तर ६ जून १६७४ च्या राज्याभिषेकाची पुनरावृत्ती झाल्याखेरीज राहणार नाही.
